Ukazało się pierwsze pełne polskie wydanie „Historycznego opisu miasta Szczecina” z 1613 r., najstarszej drukowanej kroniki Szczecina autorstwa Paula Friedeborna, sekretarza, rajcy i burmistrza miasta. Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie zrealizował je dzięki projektowi dofinansowanemu ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
– Ta kronika ma znaczenie nie tylko edytorskie, bo przecież Zamek Książąt Pomorskich przyzwyczaił nas już do tego, że pięknie wydaje. Moim zdaniem jest to jedno z najważniejszych wydarzeń humanistycznych w Szczecinie – to niepowtarzalna kronika, dająca zupełnie nowe spojrzenie na miejsce, w którym toczy się nasze życie. Bez Unii Europejskiej to by się nie udało – stwierdził podczas czwartkowej uroczystości Paweł Bartnik, dyrektor biura SGP Euroregionu Pomerania.
Anna Bańkowska, Członkini Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego mówiła: – Dziękuję wszystkim zaangażowanym w to piękne dzieło, bo przekazali mieszkańcom Szczecina i regionu barwną, przemawiającą do wyobraźni opowieść o historii miejsca, w którym przyszło nam żyć.
– To niezwykle zajmująca lektura, wypełniona emocjami ludzi, którzy tu niegdyś żyli, sensacjami i faktami – podkreślał Stanisław Wziątek, Członek Zarządu Województwa. – Chcę zwrócić uwagę na przypisy, które tłumaczą czytelnikowi ówczesne uwarunkowania, tłumaczą, jak zrozumieć ten język. Dzięki tej kronice możemy poznać miejsce, w którym dzisiaj żyjemy, które jest źródłem naszego funkcjonowania. Zawsze powtarzamy, że Pomorze Zachodnie jest wielokulturowe i otwarte na innych ludzi, na różnorodność. Dzieło, które dzisiaj trafia w Państwa ręce pokazuje, że to czysta prawda. Dziękuję za ogromną pracę wszystkich ludzi skupionych wokół projektu. Jej efekty warto przekazywać kolejnym pokoleniom.
Barbara Igielska, Dyrektor Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie i koordynatorka projektu INT188, w ramach którego wydany został przekład dzieła Friedeborna, przypomniała, że to kolejna publikacja dotycząca historii zamku i regionu przygotowana przez Zamek. Dziękowała wszystkim zaangażowanym w ten projekt i przedstawiła zespół badaczy pracujących nad przekładem.
– Publikacja otwiera nowy rozdział w badaniach nowożytnych dziejów dawnego Szczecina i Pomorza – uważa Barbara Igielska, dyrektor Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie, pod której kierunkiem zespół pracowników Zamku zrealizował projekt. – To kolejne duże dzieło przybliżające historię miasta i regionu, które można określić mianem klasycznego. Z pewnością wpłynie na kształt i kierunek działań podejmowanych zarówno przez akademików, jak i poza murami uniwersytetów. Jest bowiem kronika Friedeborna nie tylko cennym źródłem wiedzy, dającym dostęp do ogromnej liczby ciekawostek i intrygujących informacji o przeszłości, ale przede wszystkim utworem literackim, dostarczającym czytelnikowi wiele emocji, inspiracji, a także rozrywki.
Autor i jego dzieło
Paul Friedeborn (1571-1637) był notariuszem cesarskim, sekretarzem miejskim, rajcą miejskim, a od 1630 r. burmistrzem Szczecina.
– Książę Bogusław XIV, ostatni władca Pomorza z dynastii Gryfitów, docenił jego zdolności polityczne i administracyjne – w 1624 roku powołał go do Rady Książęcej, a sześć lat później do Kolegium Radców Ziemskich – wylicza dr hab. prof. US Paweł Gut z Uniwersytetu Szczecińskiego i Archiwum Państwowego w Szczecinie, koordynator zespołu naukowego opracowującego polskie wydanie. – Wykształcenie, zajmowane stanowisko oraz wykonywane czynności sytuowały autora kroniki wśród elity intelektualnej Szczecina i Pomorza.
Prof. Radosław Gaziński z zespołu recenzentów polskiego wydania ocenia: – Kronika jest dojrzałym dziełem historycznym napisanym przez urzędnika miejskiego, który znał miasto, jego administrację i sposób funkcjonowania organizmu miejskiego. Miał również z racji pełnionych funkcji dostęp do dokumentów przechowywanych w miejskim archiwum. Co więcej, sam tworzył dokumenty, co powodowało, że umiał je odpowiednio odczytywać i interpretować. Wartość naukową kroniki szczególnie dla czasów, w których żył jej autor wzmacnia dodatkowo fakt, że pod koniec II wojny światowej zaginęły akta miasta Szczecina.
Friedeborn opisał dzieje Szczecina od jego początków do chwili wydania kroniki. Powstał niezwykły dokument pełen faktów, ale także cytatów, opinii i komentarzy autora. Po zaginięciu dawnego archiwum Szczecina dla wielu informacji jest dziś jedynym źródłem.
Autor porusza m. in. tematykę przywilejów miejskich, organizacji władzy, działań rady miejskiej, fundacji kościołów, szpitali, szkół i przytułków dla ubogich. Podejmuje temat zapewniania bezpieczeństwa i spokoju ówczesnym mieszkańcom, zwalczania tumultów, karania przestępców.
Zapiski Friedeborna przybliżają wydarzenia związane z gospodarką, dotyczące m.in. handlu, ceł, cen żywności, sporów handlowych, ale także mających wpływ na sytuację gospodarczą klęsk żywiołowych, anomalii pogodowych czy epidemii.
Zawierają ważne informacje na temat książąt z władającej ówczesnym Szczecinem i Księstwem Pomorskim dynastii Gryfitów oraz relacji pomiędzy władcami i miastem. Relacjonują także początki reformacji na Pomorzu.
Kronika obfituje również w typowe dla takich dzieł informacje o charakterze lokalnych sensacji – przykłady tragicznych wypadków i pożarów, diabelskich wizyt, czarownic spalonych na stosie, rycerzy siłaczy, niezwykłych narodzin, zaskakujących zjawisk atmosferycznych lub wręcz nadprzyrodzonych.
Dzieło zachowuje pamięć o ówczesnych postaciach regionu, przytaczając ich nazwiska w związku z wydarzeniami, ale i poprzez zestawienia, jak choćby „Wykaz hrabiów i szlachty, książęcych urzędników nadwornych, doktorów, prawników, ławników sądowych, pracowników szkolnych, starszych, kupców i innych szlachetnych mieszczan, którzy zmarli w Szczecinie w ciągu ostatnich 60 lat”.
Niezwykle cennym źródłem wiedzy historycznej dla współczesnego czytelnika jest aparat naukowy polskiego wydania – przypisy objaśniają ówczesne realia, od postaci i wydarzeń, urzędów i stanowisk po nazwy geograficzne czy historyczne (np. walut, miar i wag).
Trzy księgi, trzy tomy
Friedeborn napisał swe dzieło w języku niemieckim oraz łacińskim (z nielicznymi cytatami z greki). Podzielił kronikę na trzy księgi, które w układzie chronologicznym prezentują dzieje Szczecina na tle Księstwa Pomorskiego i Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Pierwsza księga obejmuje czasy od antyku po kres panowania księcia Bogusława X, druga od czasów Barnima IX i Jerzego I po zgon księcia Jana Fryderyka (1600 r.), trzecia – okresy panowania Barnima X, Bogusława XIII oraz Filipa II do 1613 roku. Każdą poprzedza poetyckie streszczenie oraz dedykacja. Pierwszą dedykuje autor właśnie Filipowi II (mecenasowi ówczesnego wydania), drugą – burmistrzom, urzędnikom i rajcom, zaś trzecią – starszym kupiectwa i rzemiosł.
Od lat środowisko szczecińskich historyków i archiwistów zabiegało o wydanie polskiego tłumaczenia kroniki. Dopiero Zamkowi udało się znaleźć sposób na realizację tego trudnego i kosztownego zadania. Przygotował projekt i uzyskał dofinansowanie z UE ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Program Współpracy INTERREG VA Meklemburgia Pomorze Przednie/Brandenburgia/Polska w ramach celu „Europejska Współpraca Terytorialna” EFRR INTERREG VA.
Prace w ramach projektu INT188 – „Klasztor w mieście. Miasto w klasztorze”, który Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie realizował wraz z niemieckim partnerem Dominikanerkloster Prenzlau, trwały od 2020 r.
Polskie wydanie to trzy oprawione w bordowe płótno ze złotym liternictwem tomy – w każdym jedna księga „Historycznego opisu miasta Szczecina” wraz z obszernym aparatem naukowym, przetłumaczone i zredagowane przez zespół znanych badaczy.
Opracowania naukowego dzieła dokonali dr Małgorzata Cieśluk, Jerzy Grzelak, dr hab. prof. US Agnieszka Gut, dr hab. prof. US Paweł Gut, prof. Edward Rymar oraz dr hab. Rafał Simiński.
Tłumaczami byli dr hab. Rafał Simiński (księga I), Jerzy Grzelak (księga II), dr hab. prof. US Agnieszka Gut (księga III) oraz dr Małgorzata Cieśluk (przekład z języka łacińskiego i greckiego), zaś recenzentami prof. dr hab. Radosław Gaziński z Uniwersytetu Szczecińskiego, prof. dr hab. Elwira Buszewicz z Uniwersytetu Jagiellońskiego (w zakresie przekładu z języka łacińskiego) oraz dr hab. prof. US Barbara Komenda-Earle (język niemiecki).
Kunsztowny projekt graficzny polskiego wydania opracował znany krakowski grafik Krzysztof Radoszek. Przetarg na druk kroniki wygrała i zrealizowała Drukarnia Skleniarz z Krakowa.
– Walory estetyczne i artystyczne wydawnictwa umożliwią jego wykorzystanie także w celach promocji miasta i województwa – jest przekonana dyrektor Barbara Igielska.
Jak zdobyć kronikę?
Ponieważ polskie wydanie (nakład 1000 egzemplarzy papierowych oraz wersja pdf online dostępna dla wszystkich zainteresowanych na stronie zamek.szczecin.pl) zostało dofinansowane z funduszy UE, nie można go sprzedawać. Egzemplarze obowiązkowe zostaną przekazane do bibliotek w całym kraju. Publikację otrzymają też ośrodki naukowe z Polski i Niemiec specjalizujące się w historii Pomorza i Księstwa Pomorskiego.
Również inni zainteresowani będą mogli otrzymać ją bezpłatnie zgodnie z przygotowanym przez Zamek regulaminem dystrybucji. Pełna treść regulaminu znajduje się na stronie zamek.szczecin.pl w zakładce Projekty/ Klasztor w mieście. Miasto w klasztorze).